Καστρί: Τα αλπικά χωριά της Αρκαδίας

Γεωγραφία

Στις πλαγιές του βουνού Πάρνωνα, στα 940 μέτρα υψόμετρο, βρίσκεται η ορεινή κοινότητα του Καστρίου. Μια υπέροχη και γραφική τοποθεσία, περιτριγυρισμένη από δάση με άφθονα νερά, και κρυμμένη μέσα στα πλατάνια, τις καστανιές και τις κερασιές. Αποτελείται από πολλούς μικρούς συνοικισμούς. Συγκεκριμένα αυτοί είναι: ο Άγιος Νικόλαος, που θεωρείται το κεφαλοχώρι, η Μεσορράχη, η Ωριά, η Νέα Χώρα, ο Έλατος, η Περδικόβρυση και του Καράτουλα. Συνορεύει με τα χωριά των Δολιανών και του Αγίου Πέτρου. Το Καστρί έχει περίπου 335 κατοίκους (απογραφή 2011) και σήμερα ανήκει στο δήμο Βόρειας Κυνουρίας.

Τάνε ποταμέ μου…

Ο ποταμός Τάνος αναφέρεται για πρώτη φορά από την τραγωδία του Ευριπίδη, Ηλέκτρα. Τα αρχαία χρόνια ο Τάνος κατέβαζε ορμητικά τα νερά του από τη δασοσκεπασμένη περιοχή της μεγάλης ορεινής διαδρομής του. Στα νεότερα όμως χρόνια, με την καταστροφή των δασών, λιγόστεψαν τα νερά του και έγινε χείμαρρος, ο οποίος το καλοκαίρι είναι εντελώς ξερός, ενώ τον χειμώνα γίνεται απειλητικός. Ο πρώτος που προσδιόρισε με τοπογραφική σαφήνεια την ταυτότητα του ποταμού ήταν ο Γάλλος γεωγράφος Μπομπλάζ, όταν πέρασε από την Κυνουρία το 1829.

Από τα χωριά της Ωριάς, του Καράτουλα, της Νέας χώρας και της Περδικόβρυσης περνάει ο ποταμός Τάνος. Οι πρώτες πηγές του ποταμού είναι στα πρόβουνα της βόρειας πλευράς του Πάρνωνα (Μαλεβού). Προχωρά βορειοδυτικά, όπου θα συγκεντρώσει όλα τα νερά της περιοχής του Αγίου Πέτρου και θα ονομαστεί Αγιοπετρίτικο ποτάμι, ενώ στην περιοχή της Ωριάς θα μετονομαστεί σε Ραγκαβά. Δύο μεγάλα ρέματα, που κατεβαίνουν από τα Καστριτοχώρια, του Σημάδη και του Σεούλου, θα δυναμώσουν τη ροή του κατά τους χειμερινούς μήνες. Όταν φτάσει στην Περδικόβρυση αφήνει στα δεξιά του το μοναστήρι του Προδρόμου και εμπλουτίζεται με νερά από τους χείμαρρους, που κατεβαίνουν από τις δύο όχθες.

Αρχιτεκτονική

Τα Καστριτοχώρια είναι μια σειρά γραφικών χωριών. Από το ιατρείο έως το φαρμακείο και τα σχολεία έως τα μικρά μαγαζάκια, όλα τα κτίρια είναι χτισμένα με πέτρα. Τα μικρά πέτρινα πλακόστρωτα δρομάκια και στενάκια, οδηγούν παντού και πουθενά, σε αυλές γεμάτες λουλούδια και σε σπίτια με ξύλινα παράθυρα, που κατοικούν καλοσυνάτες κυρίες.

Αξιοπερίεργη είναι η αρχιτεκτονική των εκκλησιών όλων των χωριών. Εκκλησίες και παρεκκλήσια δεν έχουν τα καμπαναριά τους ενσωματωμένα. Τα καμπαναριά στο Καστρί βρίσκονται σαν ξεχωριστά οικοδομήματα σε άλλους δρόμους του χωριού, για να μπορέσουν όλες οι γειτονιές να ακούσουν το κάλεσμα από τους ιερούς ναούς και να προσέλθουν στην λειτουργία.

Ακόμα, ένα ξεχωριστό γνώρισμα των συγκεκριμένων χωριών της Αρκαδίας είναι τα δεκάδες γεφύρια. Γεφύρια στις όχθες των ποταμών, αλλά και γεφύρια που ενώνουν τα χωριά μεταξύ τους. Πέτρινα και μεγαλοπρεπή, στέκονται εκεί με τα χρόνια, περιμένοντας τους οδοιπόρους να τα ανακαλύψουν και να τα περπατήσουν. Όπως και στις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας, έτσι και στο Καστρί τα γεφύρια είχαν μεγάλη σημασία για τους κατοίκους, κυρίως για την δυσκολία, που είχε η κατασκευή τους, αλλά και τον φόβο τους για την εκδίκηση της φύσης. Ο θρύλος, όπως λένε οι κάτοικοι της Ωριάς, θέλει την όμορφη γυναίκα του πρωτομάστορα να γίνεται ανθρωποθυσία στα θεμέλια του γεφυριού του χωριού.

Θρύλοι

Δύο από τους μεγαλύτερους θρύλους του Καστρίου είναι το Κάστρο της Ωριάς και η Καλαμοδόντα.

Η Ωριά φέρεται άλλοτε ως Βασίλισσα, και άλλοτε ως Πριγκίπισσα κάστρου, που πολιορκούμενη από Οθωμανούς ή Σαρακηνούς, υπεραμύνθηκε για πολλά χρόνια μέχρις ότου κάποιος από τους πολιορκητές κατάφερε να εισέλθει στο κάστρο

Μάλιστα λέγεται πως αυτός ήταν από Ελληνίδα μάνα ο οποίος μηχανεύτηκε το εξήςτέχνασμα, προκειμένου να πετύχει την κατάληψη του απόρθητου κάστρου: Μεταμφιέστηκε σε γυναίκα εγκυμονούσα, (ή κατ’ άλλες παραλλαγές σε μοναχό), και φθάνοντας στη πύλη του κάστρου ικέτευε ν΄ ανοίξουν για να γεννήσει (ή να ξεκουραστεί από την ασκητεία ή για καταφυγή μεταξύ των ομοθρήσκων του).

Έτσι η παραπεισθείσα και ευσπλαχνική Βασίλισσα (ή Πριγκίπισσα) διέταξε ν’ ανοίξει η Πύλη για να εισέλθει ο ικέτης, αλλά “όσο ν’ ανοίξη η πόρτα, χίλιοι εμπήκαν, κι όσο να μισανοίξη γέμισ’ η αυλή, κι όσο να καλοκλείση η Χώρα πάρθηκε”.

Αυτός δε, που μηχανεύτηκε την εκπόρθηση, έσπευσε να συλλάβει την Ωριά προκειμένου να την πάρει γυναίκα του. Όμως εκείνη αλλόφρων από την απελπισία, ρίχθηκε από τους προμαχώνες του κάστρου και σκοτώθηκε. Μέχρι και σήμερα, πολλοί έρχονται για να δουν από κοντά το Κάστρο αυτό.

Όταν πήγα να ρωτήσω μια ηλικιωμένη κυρία από τον Άγιο Νικόλα για την Καλαμοδόντα, που για τόσα χρόνια άκουγα ιστορίες, μου αρνήθηκε ευγενικά και φοβισμένα μου είπε: “Κορίτσι μου, μην τα σκαλίζεις. Γιατί αν την λογάς (σκέφτεσαι) θα έρθει να σε βρει.” Γέλασα βέβαια και κατέτρεξα στην μητέρα μου, που έχει μεγαλώσει στο Καστρί, και μου είπε ότι ήταν η ιστορία που έλεγαν παλιά για να τρομάξουν τα παιδιά και να μην κυκλοφορούν μόνα τους τη νύχτα.

Η Καλαμοδόντα λοιπόν ήταν ένα στοιχειό, ψηλό, με μάτια που έλαμπαν τη νύχτα. Είχε τριχωτά χέρια και μεγάλα, κοφτερά δόντια. Μόλις έπεφτε ο ήλιος, τα παιδιά μαζεύονταν από τις πλατείες και οι νοικοκυραίοι έκλειναν τα παράθυρα και κλείδωναν τις πόρτες, για να μην τους επιτεθεί η Καλαμοδόντα, που τρεφόταν αποκλειστικά από τις σάρκες των ανθρώπων. Πολλοί λένε ότι τις ημέρες που οι γεωργικές εργασίες κρατούσαν έως αργά το βράδυ, είχαν συναντήσει την Καλαμοδόντα και για να την αποφύγουν κρύβονταν μέσα στα σιτηρά.

Μοναστήρια

Η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Αρκαδίας είναι ένα ιστορικό μοναστήρι, χτισμένο σε κοντινή απόσταση από τα χωριά Καστρί και Περδικόβρυση. Θεωρείται ένα από τα αρχαιότερα μοναστήρια της Κυνουρίας. Ιδρύθηκε,σύμφωνα με την παράδοση, τον 8ο αιώνα. Σύμφωνα με την παράδοση, όταν χτιζόταν το μοναστήρι, ένας μάστορας γκρεμίστηκε μαζί με ένα πελεκημένο λιθάρι. Όταν οι υπόλοιποι κατέβηκαν για να τον μαζέψουν, τον είδαν να ανεβαίνει το μονοπάτι με το λιθάρι στον ώμο. Κατά την Επανάσταση του 1821, το μοναστήρι, λόγω της απρόσιτης του θέσης, χρησίμευσε ως ορμητήριο εναντίον των Τούρκων, ως στρατιωτικό νοσοκομείο, αλλά και ως καταφύγιο του άμαχου πληθυσμού. Τον Μάϊο του 1821, οι μοναχοί συμμετείχαν ενεργά στις μάχες των Δολιανών και των Βερβένων. Το 1826, ο Ιμπραήμ Πασάς πολιόρκησε 2 φορές την μονή, χωρίς αποτέλεσμα. Η Μονή Τιμίου Προδρόμου βρίσκεται χτισμένη πάνω σε έναν βράχο, πάνω από το φαράγγι του ποταμού Τάνου, καθιστώντας την μονή απρόσιτη. Εορτάζει στις 6 Σεπτεμβρίου, εννέα μέρες μετά την εορτή του Προδρόμου και στις 14 Σεπτεμβρίου του Τιμίου Σταυρού.

Η Ιερά Μονή Μαλεβής είναι ένα ιστορικό μοναστήρι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, λίγα χιλιόμετρα έξω από το Καστρί. Στις 8 Μαΐου 1786 οι Τούρκοι προκειμένου να εκδικηθούν, για την ήττα τους από τους κλέφτες του Ζαχαριά και τους Αγιοπετρίτες κλέφτες, με σημαντικότερους τους Θανάση Καράμπελα και Αντωνάκη Αλεβίζο, πυρπόλησαν την μονή. Κατά τα χρόνια της Επανάστασης του 1821, ο ηγούμενος της μονής, Καλλίνικος Τσιαμούρης, έγινε μέλος της Φιλικής Εταιρείας και βοήθησε αρκετά ως γιατρός πολλούς αγωνιστές και τον Δημήτριο Υψηλάντη. Το 1826 ο Ιμπραήμ Πασάς κατέστρεψε τη μονή. Χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, οι Γερμανοί βομβάρδισαν την μονή, γιατί εκεί στεγαζόταν νοσοκομείο, που βοηθούσε τους αντάρτες του Πάρνωνα. Η μονή μετατράπηκε σε γυναικεία το 1949 και απαριθμεί σήμερα 14 μοναχές. Το καθολικό της εορτάζει στην Απόδοση της Θεοτόκου, στις 23 Αυγούστου.

Καστρί και σπουδαίοι συγγραφείς

Ο Θανάσης Βαλτινός γεννήθηκε το 1932 στου Καράτουλα Κυνουρίας. Σεναριογράφος, δημιουργός γραπτών έργων, μεταφραστής και συγγραφέας έχει τιμηθεί με το βραβείο σεναρίου στο Φεστιβάλ Καννών για την ταινία “Ταξίδι στα Κύθηρα” (1984) και με το κρατικό βραβείο μυθιστορήματος για το βιβλίο του “Στοιχεία για τη δεκαετία του ’60” (1990), με το διεθνές βραβείο Καβάφη (2001) και το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών «Πέτρος Χάρης» (2002). Το 2002 του απονεμήθηκε ο χρυσός σταυρός του Τάγματος της Τιμής της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Το 2012 του απονεμήθηκε το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων από τη Διεύθυνση Γραμμάτων της Γενικής Διεύθυνσης Σύγχρονου Πολιτισμού του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού, για το σύνολο του έργου του.

Ένας εξίσου σημαντικός συγγραφέας από το Καστρί ήταν ο Γεώργιος Καραπάνος. Γεννήθηκε στον Άγιο Νικόλα και πέθανε στα 56 του μόλις χρόνια. Ο Καραπάνος σπούδασε στο τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και χαρακτηρίστηκε από πολλούς “ο Καβάφης της Αρκαδίας”. Ενδεικτικά κάποια από τα έργα του είναι:

Φύλλο πορείας (1971)
Νοηματικές και αισθητικές αναλύσεις λογοτεχνικών κειμένων (1974)
Ωδή επιλύχνιος (1977)
«Ξενοδοχείον Εθνικόν», οδός Εγνατία (1979)

Άνθρωποι

Τι είναι ο κάθε τόπος στην τελική, χωρίς τους ανθρώπους; Ένα σύνολο άψυχων στοιχείων, που είναι καταδικασμένα στο πέρασμα των χρόνων. Αυτό που κρατάει ζωντανά τέτοια χωριά, όπως τα Καστριτοχώρια, είναι οι άνθρωποι τους.

Τα καλοκαίρια, οι οικογένειες από όλες τις γωνιές της Ελλάδας γυρίζουν στα χωριά. Την περίοδο του Αυγούστου το Καστρί γιορτάζει. Τα πανηγύρια, καθημερινή συνήθεια τον δεκαπενταύγουστο. Κάθε βράδυ άνθρωποι από όλα τα χωριά μαζεύονται στις πλακόστρωτες πλατείες και με την συνοδεία του Μοραΐτικου κλαρίνου, γλεντούν και γιορτάζουν το καλοκαίρι. Τα πρωινά οι παππούδες παίζουν δηλωτή στα τραπέζια της πλατείας, ενώ τα μικρά παιδιά, τρέχουν ανάμεσά τους, δημιουργώντας έτσι μια αντίθεση του χρόνου.

Το χειμώνα βλέπει κανείς στα μικρά πλέον καφενεία τους ίδιους παππούδες να παίζουν πρέφα και τα εγγόνια τους, που τους έχουν επισκεφθεί για Σαββατοκύριακο, να κοιτάζουν πίνοντας την πορτοκαλάδα τους. Στην μεγάλη ογκώδη τηλεόραση παίζουν οι δυσάρεστες ειδήσεις των δελτίων, που φυσικά κανείς δεν ακούει. Βλέποντας το σκηνικό αυτό και πίνοντας τον ελληνικό καφέ σου δεν μπορείς να μην νιώσεις νοσταλγία. Νοσταλγία για μια εποχή που δεν έζησες. Φυσικά, δεν μπορείς να μην μιλήσεις για πολιτική με τον παππού που κάθεται δίπλα από την σόμπα, ακόμα και αν δεν τον ξέρεις, αλλά δεν σε νοιάζει. Θα μιλήσεις, θα ανταλλάξεις απόψεις και θα φωνάξεις και εσύ με την σειρά σου μήπως και ακουστείς, αφού θα έχει μπει στην συζήτηση όλο το καφενείο.

Το καλύτερο που έχεις να κάνεις είναι να πάρεις παράδειγμα από τις σχέσεις των ανθρώπων αυτών. Θα τσακωθούν πίνοντας τον πρωινό καφέ τους, αλλά μέχρι εκείνο το τσιπουράκι πριν το μεσημεριανό, θα τα έχουν βρει και θα φύγουν από το καφενείο αγκαλιασμένοι…

Πηγές:

Σύνταξη κειμένου: Βασιλική Τριανταφυλλοπούλου
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου

maxmag.gr